"मृत्यूनंतर आधार आणि पॅन कार्डचे काय करावे? जाणून घ्या नियमांचे दिशानिर्देश"

 

मृत्यूनंतर आधार कार्ड आणि पॅन कार्डचे व्यवस्थापन: नियम व प्रक्रिया

एखाद्या व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर त्याच्या वैयक्तिक कागदपत्रांबाबत काय करावे, याबाबत अनेकजण अनभिज्ञ असतात. आधार कार्ड आणि पॅन कार्ड हे सरकारी कागदपत्र केवळ वैयक्तिक ओळख पुरवण्यासाठी असते, त्यामुळे मृत्यूनंतर यांचा योग्य वापर व व्यवस्थापन होणे महत्त्वाचे आहे. या संदर्भात सरकारने काही नियम व दिशानिर्देश ठरवले आहेत. या लेखात आपण मृत व्यक्तीच्या आधार कार्ड व पॅन कार्डबाबत आवश्यक ती माहिती व प्रक्रिया जाणून घेणार आहोत.

---

आधार कार्डसंदर्भातील प्रक्रिया

1. आधार कार्ड रद्द करणे आवश्यक नाही

मृत व्यक्तीचे आधार कार्ड रद्द करणे किंवा निष्क्रिय करणे, सध्या कायद्याने बंधनकारक नाही. आधार कार्ड रद्द करण्याची प्रक्रिया अस्तित्वात नाही. यामुळे आधार कार्ड कायमस्वरूपी त्या व्यक्तीच्या नावेच राहते.

2. मृत्यू नोंदणीसाठी आधार कार्डाचा वापर

मृत व्यक्तीचे आधार कार्ड स्थानिक नोंदणी प्राधिकरणाकडे मृत्यू प्रमाणपत्र मिळवण्यासाठी वापरले जाते. आधार नंबर मृत व्यक्तीच्या ओळखीची खातरजमा करण्यासाठी महत्त्वाचा ठरतो.

• आवश्यक कागदपत्रे:
  • आधार कार्ड (मृत व्यक्तीचे).
  • मृत्यूचा प्राथमिक दाखला (डॉक्टरकडून).
  • मृत व्यक्तीचे कुटुंबीय किंवा नातेवाईक यांचे आधार कार्ड.
• प्रक्रिया:
  • स्थानिक नगरपालिका कार्यालयात किंवा ग्रामपंचायतीत मृत्यूची नोंदणी करून प्रमाणपत्र मिळवता येते.
  • आधार कार्डावरून नोंदणी अधिक सोपी होते.

3. इतर दस्तऐवजांसाठी आधार क्रमांकाचा उपयोग

मृत व्यक्तीच्या मालकीच्या मालमत्तेची हस्तांतरण प्रक्रिया, बँक खात्यांचे व्यवस्थापन, किंवा विमा दावा दाखल करण्यासाठी आधार क्रमांक गरजेचा ठरू शकतो. त्यामुळे मृत व्यक्तीचे आधार कार्ड काळजीपूर्वक जपून ठेवणे आवश्यक आहे.

---

पॅन कार्डसंदर्भातील प्रक्रिया

पॅन कार्ड हे कर व्यवस्थापनासाठी (Income Tax Department) महत्त्वाचे असते. मृत्यूनंतर या कार्डाचे योग्य नियोजन करणे गरजेचे आहे, कारण ते थेट करदायित्व व वित्तीय व्यवहारांशी संबंधित असते.

1. पॅन कार्ड रद्द करण्याची प्रक्रिया

• मृत व्यक्तीच्या पॅन कार्डला रद्द करणे आवश्यक नसते, परंतु त्या व्यक्तीची Permanent Account Number (PAN) व्यवस्था बंद करण्यात येते.
• कुटुंबीय किंवा कायदेशीर वारसांनी Income Tax Department कडे मृत व्यक्तीच्या मृत्यूची माहिती दिली पाहिजे.

2. पॅन कार्ड रद्द करण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे

• मृत्यू प्रमाणपत्र (Death Certificate).
• मृत व्यक्तीचे पॅन कार्ड.
• वारसाचा पॅन कार्ड आणि आधार कार्ड.
• मृत व्यक्तीच्या मालमत्तेच्या हस्तांतरणाशी संबंधित कागदपत्रे (जसे की वसीयत किंवा कायदेशीर वारसाचा साक्षांकित पुरावा).

3. कर प्रक्रियेतील उपयोग

मृत व्यक्तीचे पॅन कार्ड त्यांच्या शेवटच्या करदायित्वासाठी उपयोगी ठरते.

• शेवटचे कर विवरणपत्र (ITR):
  वारसांनी मृत व्यक्तीचे शेवटचे कर विवरणपत्र दाखल करणे आवश्यक असते.
• पॅन कार्ड न वापरण्याचा सल्ला:
  मृत व्यक्तीचे पॅन कार्ड त्यांच्या मृत्यूनंतर कोणत्याही आर्थिक व्यवहारासाठी वापरले जाऊ नये.

4. पॅन कार्ड कसे रद्द करावे?

• ऑनलाइन प्रक्रिया:
  • NSDL किंवा UTIITSL वेबसाइटवर "Request for Cancellation of PAN" चा फॉर्म भरता येतो.
  • फॉर्म सबमिट करताना आवश्यक कागदपत्रे जोडणे गरजेचे आहे.
• ऑफलाइन प्रक्रिया:
  • स्थानिक आयकर विभागाच्या कार्यालयात जाऊन फॉर्म जमा करता येतो.

---

मृत्यूनंतर दोन्ही कार्डांचे महत्त्व

1. कुटुंबासाठी प्रक्रिया सोपी होते: आधार व पॅन कार्डाच्या सहाय्याने मृत व्यक्तीचे विमा दावा, बँक खात्यांचे बंद करणे किंवा हस्तांतरण, व मालमत्तेचे व्यवस्थापन करणे सोपे होते.
2. फसवणूक टाळण्यासाठी उपाय: मृत व्यक्तीचे आधार व पॅन कार्ड कुणीही गैरवापर करू नये, म्हणून कुटुंबीयांनी ते योग्य पद्धतीने सुरक्षित ठेवणे महत्त्वाचे आहे.

---

निष्कर्ष

मृत्यूनंतर आधार व पॅन कार्ड याबाबत योग्य माहिती व नियोजन असणे अत्यावश्यक आहे. आधार कार्ड रद्द करण्याची गरज नसते, पण पॅन कार्डच्या बाबतीत करदायित्व बंद करणे महत्त्वाचे ठरते. कुटुंबीयांनी किंवा कायदेशीर वारसांनी योग्य कागदपत्रे व प्रक्रिया हाताळून या गोष्टी वेळेवर पूर्ण कराव्यात.

कुठल्याही फसवणुकीचा किंवा गैरवापराचा धोका टाळण्यासाठी ही माहिती उपयोगी ठरते. त्यामुळे आधार आणि पॅन कार्डाचे नियोजन वेळेत आणि योग्य प्रकारे करणे गरजेचे आहे.